مطالعه سرمایه اجتماعی در محلات تهران : یک تحلیل چند سطحی

چکیده سرمایه اجتماعی در دهه های اخیر تبدیل به یکی از مفاهیم مهم در حوزه مطالعات اجتماعی گشته است اما کمبود عمده در این حوزه مربوط به بررسی نظری و تجربی در باب عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی می باشد . این مطالعه با هدف بررسی عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی به بررسی این عوامل در سه سطح فردی (شامل سن ، جنسیت ، تحصیلات ، در آمد و نحوه گذران اوقات فراغت ) ، خانوادگی (بعد خانوار ، درآمد خانواده ، تحصیلات والدین ) و محله ای (ثبات مسکونی ،همگونی و اوضاع اجتماعی و اقتصادی محله) پرداخته است، و در این راستا از تئوری های سرمایه اجتماعی و عوامل موثر بر شکل گیری آن ازجمله ادبیات تأثیر محله شامل نظریات ویلسون ، استون ، هیوز و مطالعات تجربی اندیشمندانی همچون هاردینگ ، تورنی ، ادین و هارکنت در باب تأثیر زندگی در محلات نامساعد بر رفتارهای اجتماعی افراد ، استفاده شده است . سرمایه اجتماعی به عنوان متغیر وابسته شامل ابعادی همچون مشارکت ، اعتماد ، آگاهی ، همیاری ، شبکه روابط و شبکه حمایت های دریافتی می باشد . بر این اساس از میان محلات تهران ، 30 محله بر اساس سه شاخص میزان ساکنین مهاجر ، سواد زنان و وضعیت اقتصادی انتخاب گردیدند و به 3 دسته ، که هر دسته شامل 10 محله می باشد ، تقسیم شدند ، که در این مطالعه تحت عنوان محلات مساعد ، نامساعد و کمتر مساعد مورد بررسی قرار گرفتند . روش مورد استفاده در این تحقیق، پیمایش است ،که با استفاده از تکنیک پرسشنامه ، اطلاعات از بین 450 نفر که در رده سنی 15-65 سال بوده اند ،جمع آوری شده است . در نهایت داده ها با استفاده از ضرایب همبستگی ، آزمون آنالیز واریانس و رگرسیون چند متغیره و تحلیل چند سطحی بررسی شدند . برخی از مهمترین نتایج بدست آمده از همبستگی میان متغیرها حاکی از آن بوده است که از میان عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی سن ، تحصیلات ، وضعیت تأهل ، فراغت ، درآمد خانواده ، تحصیلات والدین و اوضاع اجتماعی و اقتصادی رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی داشته اند . نتایج تحلیل چند سطحی نیز گویای آن بود که در مرحله اول با کنترل تأثیر متغیر های سطح دوم (محله) ، با افزایش سن و بعد خانوار ، سرمایه اجتماعی افراد افزایش و در مقابل با افزایش تحصیلات سرمایه اجتماعی افراد کاهش می یابد و میانگین سرمایه اجتماعی زنان بیشتر از مردان می باشد . در مرحله دوم ، با لحاظ تأثیر متغیرهای سطح دوم ، در محلات مساعد افزایش در تحصیلات و بعد خانوار با افزایش سرمایه اجتماعی افراد و در مقابل افزایش در سن با کاهش سرمایه اجتماعی افراد همراه است و میانگین سرمایه اجتماعی زنان کمتر از مردان است . در محلات با ثبات و ناهمگون نیز ، تحصیلات رابطه مثبت اما سن و بعدخانوار رابطه منفی با سرمایه احتماعی دارد و مردان از سرمایه اجتماعی بیشتری نسبت به زنان برخوردارند .